យើងបានសិក្សាសង្ខេបរួចមកហើយអំពីពាក្យថា «ព្រលឹង» ហើយនៅថ្ងៃនេះ យើងនឹងសិក្សាបន្ថែមអំពីពាក្យថា «វិញ្ញាណ» តើពាក្យនេះមានន័យ សេចក្តី ស៊ីជម្រៅដូចម្តេចដែរ?
«វិញ្ញាណ» បើតាមអត្ថន័យក្នុងវចនានុក្រមខ្មែរ របស់សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត ជោតញ្ញាណោ មានសេចក្តីថា «ធម្មជាតិដឹងច្បាស់នូវអារម្មណ៌» និងបើយោងតាមការវែកញែក ពាក្យ «វិញ្ញាណ» មកពីពាក្យបាលីភាសា ប្រែថា «ការដឹង»។ គេតែងប្រើពាក្យ «ញាណ» សម្រាប់ហៅបុគ្គលណាដែលយល់ច្បាស់ពីហេតុផលអ្វីមួយ ដូចជាព្រះពុទ្ធ ត្រូវបរិស័ទ្យហៅថា «ទ្រង់ញាណ» ឬ «ដឹងញាញ» ឬហៅម្យ៉ាងទៀតថា «សព្វញ្ញុត្តញ្ញាណ គឺការដឹងសព្វគ្រប់»។ ដូច្នេះ ពាក្យ «វិញ្ញាណ» គឺខុសស្រឡះពីពាក្យ «ព្រលឹង» ប៉ុន្តែហេតុអ្វីទើបគេចូលចិត្តប្រើពាក្យទាំងពីរនេះនៅជាមួយគ្នា? បើសិនជាយើងយកពាក្យទាំងពីរនេះមកដាក់បញ្ចូលគ្នា គឺ «ព្រលឹងវិញ្ញាណ» ហើយធ្វើការបកប្រែនោះ មានន័យថា «ដំណើរនៃ(ជីវិតដែលប្រព្រឹត្ត) ការដឹងច្បាស់នូវអារម្មណ៍។ ហេតុនេះ ខ្ញុំសូមប្រៀបធៀបដូច្នេះទៅវិញថា «ព្រលឹង» ប្រៀបដូចជាចរន្តដែលធ្វើអោយម៉ាស៊ីនមួយអាចដំណើរការបាន ឬដូចជាសសៃអំបោះក្នុងទៀនដែលធ្វើអោយមានថាមពល (ចំហេះ) តាមរយៈធាតុទាំង៤។ ឯ «វិញ្ញាញ» វិញ គឺជាលំញ័រនៃម៉ាស៊ីននោះ ឬជារូបរាងនៃម៉ាស៊ីននោះ ឬជាសភាពវិសេសបំផុតនៃម៉ាស៊ីននោះ ឬជាពន្លឺនៃភ្លើងជុំវិញចំហេះ ដែលជាសម្មតិកម្មអោយគេសំគាល់ថា វាគឺជាម៉ាស៊ីន ឬជាភ្លើងទៀន។
ជារួម ការសំលឹងឃើញ ការប៉ះពាល់ត្រូវ ការស្រង់ក្លិន ការភ្លក្សរស់ជាតិ ជាដើម គឺហៅថា «ញាណ» ឬ «សញ្ញា» ប៉ុន្តែនៅពេលដែលយើងចាប់ផ្តើមបែងចែកថា តើរបស់ដែលយើងពាល់ត្រូវនោះជាអ្វី ក្លិនដែលយើងបានស្រូបនោះដូចម្តេច រសជាតិដែលយើងបានភ្លក្សនោះវាមានសភាពដូចម្តេច ជាដើម ទើបយើងហៅដំណាក់កាលនេះថា «វិញ្ញាណ» ព្រោះថា វិញ្ញាណ មានតួនាទីកំណត់ដឹងនូវវត្ថុដែលត្រូវបានប៉ះពាល់ត្រូវតាមរយៈឥន្ទ្រីយ៍ទាំង៦របស់មនុស្ស ដែលហៅថា អាយតនៈខាងក្នុងទាំង៦។
មនុស្សដែលបាត់វិញ្ញាណ ត្រូវគេហៅថា «ពិការ» ព្រោះមនុស្សនោះ នៅមិនទាន់រលត់ធាតុទាំង៤របស់ព្រលឹងនៅឡើយទេ ដូច្នេះមនុស្សអាចអត់វិញ្ញាណ តែមិនអាចអត់ព្រលឹងបានទេ។ ក្នុងន័យនេះ បើមនុស្សម្នាក់មានជំងឺបាត់បង់រស់ជាតិ គឺមនុស្សនោះ គ្រាន់តែមិនដឹងថា អាហារដែលគេបរិភោគនោះមានរស់ជាតិអ្វីតែប៉ុណ្ណោះ តែគេមិនស្លាប់នោះទេព្រោះគេនៅតែអាចបរិភោគវាបាន។ ដរាបណា ធាតុទាំង៤ (ដី ទឹក ភ្លើង ខ្យល់) ដែលជាវត្ថុធាតុដើមរបស់ព្រលឹងបាត់បង់ទាំងអស់ហើយ មនុស្សនោះ ទើបគេហៅថា មនុស្សស្លាប់ ឬមនុស្សអត់ព្រលឹង។
សរុបមក ពាក្យ «ព្រលឹង» និងពាក្យ «វិញ្ញាណ» មានអត្ថន័យខុសស្រឡះពីគ្នា តែទាំងពីរនេះមិនអាចដាច់ពីគ្នាបានឡើយ។ ព្រលឹង គឺជាចរន្តស៊ាំញ៉ាំដែលបង្ក់ើតបានជាថាមពល តាមរយៈការផ្សំឡើងរវាងធាតុទាំង៤ ឯវិញ្ញាណវិញ គឺជាការកំណត់ ឬសន្មតិថា សភាវៈនោះ ឬវត្ថុនោះ មានសភាពដូចម្តេច តាមរយៈឥន្ទ្រីយ៍ទាំង៦។ នៅពេលដែលមនុស្សរលត់ព្រលឹងកាលណា កាលនោះ វិញ្ញាណ ក៏នឹងរល់តទៅតាមដែរ ប៉ុន្តែបើសិនជាមនុស្សបាត់បង់ វិញ្ញាណ ណាមួយ ព្រលឹងនឹងមិនបាត់បង់ទៅតាមនោះទេ៕
ដោយ ច. សម្បត្តិ
